Jednym z pierwszych naukowców badających oddziaływanie edukacji muzycznej na rozwój kreatywności był Donald James Simpson, który w 1969 r. podczas swojego przewodu doktoranckiego na Uniwersytecie Południowej Kalifornii zbadał dzieci w 172 średnich szkołach muzycznych oraz 45 uczniów bez żadnej edukacji muzycznej. Odkrył wtedy, że uczniowie muzyczni osiągają wyższe wyniki w Testach Kreatywności Guildforda. Jest to jednak bardzo prosty test psychologiczny, który w pełni nie oddaje sedna kreatywności.
Później, w 1979 r. Karen L. Wolff z Uniwersytetu w Michigan (USA) studiowała efekty codziennych, 30-minutowych lekcji muzyki wśród pierwszoklasistów. Dzieci wykazały znaczący wzrost kreatywności oraz percepcyjnych zdolności motorycznych i ich kontroli.
Kolejną osobą była Magda Kalmár (Uniwersytet im. Loránda Eötvösa w Budapeszcie, Węgry), której badania od 1979 do 1982 r. obserwowały efekty, jakie śpiew i grupowe zajęcia muzyczne przynoszą przedszkolakom. Odkryła, że dzieci w wieku od 3 do 4 lat dzięki edukacji muzycznej mają ponadstandardową kreatywność (zwłaszcza w zabawach) oraz cechuje je wyższy poziom abstrakcji. Dzieci te wykazują również lepszy rozwój motoryczny (ruchowy), co było potwierdzeniem ww. badań amerykańskich.
Donald L. Hamann na Uniwersytecie Stanowym w Kent (Ohio, USA) skoncentrował się na uczniach szkół średnich i studentach uczelni wyższych. W jego badaniu (1990 r.) wyższe wyniki testów kreatywności osiągali uczniowie szkół muzycznych i studenci kierunków muzycznych – zwłaszcza te osoby, które uczyły się muzyki przez ponad 10 lat. Późniejsze badania Hallmanna porównywały studentów muzyki (wyłącznie) z ich kolegami z klasy, którzy dodatkowo uczestniczyli w kursach teatralnych lub innych sztuk wizualnych. Wyniki tego badania wykazały w 1991 r., że im większy staż studenta w zajęciach muzycznych (większa ilość lat edukacji muzycznej), tym większa jest jego kreatywność.
Sir Ken Robinson
W 1998 r. Wielka Brytania powołała Narodowy Komitet Doradczy ds. Edukacji Twórczej i Kulturalnej (NACCCE, National Advisory Committee on Creative and Cultural Education), który po analizie wielu badań naukowych i przy udziale środowisk akademickich z całego kraju przygotował w 1999 r. specjalny raport z podsumowaniem oraz prognozą rozwoju kreatywności i kultury wśród brytyjskiej młodzieży. Sercem dokumentu były propozycje dla rządu odnośnie nowych zasad, polityki i praktyki edukacji narodowej w ww. zakresie. Co ciekawe, na początku działalności komitetowi przewodził Ken Robinson – znany współcześnie m.in. ze swoich wypowiedzi na konferencjach TED… Raport NACCCE wskazywał liczne przykłady, w których szeroko rozumiana sztuka rozwija całą paletę uniwersalnych umiejętności wśród młodych ludzi, w tym m.in. w obszarze kreatywności i umiejętności krytycznego myślenia.
Rozwój kompetencji, jaką jest kreatywność, zależy głownie od szeroko rozumianej formy zaangażowania muzycznego. Aktywność edukacyjna dziecka w tym obszarze może polegać przecież tylko na ekspresji muzycznej poprzez ruch ciała, lub na nauce śpiewu, na tzw. muzykowaniu, albo na profesjonalnym treningu muzycznym – czyli nauce gry z nut na instrumencie muzycznym. Inną formą zaangażowania muzycznego dziecka jest też tzw. „beznutowa” nauka gry – np. na gitarze elektrycznej. Jest to jednak temat złożony jeszcze bardziej, gdyż trening muzyczny może być prowadzony pod kierunkiem wirtuozerii instrumentu (potocznie mówiąc – gry solo), lub gry w orkiestrze (kwintecie, kwartecie, czy w tzw. zespole muzycznym), itp. Dlatego forma aktywności muzycznej dzieci odgrywa kolosalny wpływ na zakres kreatywności (jak również wielu innych kompetencji), która rozwija się w dzieciach.
Niestety badania naukowe nad wpływem muzyki na rozwój człowieka często nie rozgraniczają formy zaangażowania muzycznego, dzieląc badanych tylko na tych z treningiem muzycznym i bez. Brak uwzględnienia rodzaju instrumentu muzycznego, a tym bardziej metody muzycznej, które rozwijają artystycznie dziecko, do dziś jest poważnym „ograniczeniem” w wielu badaniach naukowych.
Powyższa różnolitość muzyczna przedmiotu i jej odmienny wpływ na kreatywność stały się obiektem badań dwóch osób w 2009 r. Theano Koutsoupidou z Uniwersytetu Egejskiego (Grecja) oraz David J. Hargreaves z Uniwersytetu Roehampton (Wielka Brytania) zbadali 6-latków uczących się muzyki. Ich obserwacje porównywały dzieci, które uczyły się improwizacji muzycznej, z dziećmi bez elementów kreatywności w zajęciach muzycznych. Podstawą oceny w ich badaniu był test Dr Petera R. Webstera o nazwie “Miary Twórczego Myślenia w Muzyce” (Measures of Creative Thinking in Music). Naukowcy analizowali, jak bardzo zmienia się zakres rozległości, elastyczności, oryginalności i składni osiągnięć dzieci, które zmierzono tym testem.
Badanie wykazało, że zajęcia z improwizacji muzycznej znacząco wspierają rozwój kreatywnego myślenia – w odróżnieniu do “tradycyjnego” nauczania dydaktycznego. Co więcej, aby rozwijać kreatywność dzieci, lekcje muzyki powinny opierać się właśnie na działaniach twórczych. To był wniosek końcowy ich prac.
Nowe badania naukowe na świecie coraz częściej starają się zmierzyć kolejne obszary kreatywności i ich źródła w edukacji muzycznej. Jest to jednak zadanie bardzo skomplikowane i czasochłonne. Rozwój twórczych umiejętności poprzez muzykę zależy przecież od tak wielu czynników – jak np. forma i rodzaj zaangażowania muzycznego. Ścisłe zależności pomiędzy edukacją muzyczną a kreatywnością (tak samo jak inteligencją, czy zdolnościami edukacyjnymi dzieci) są niepodważalne…. Przecież od lat improwizacja muzyczna lub komponowanie muzyki są nieograniczonym źródłem poza-artystycznych inspiracji dla tysięcy inżynierów, fizyków, czy polityków na całym świecie. Każdy, kto regularnie gra na instrumencie muzycznym, doskonale wie, jak muzyka przekłada się na jego/jej twórcze myślenie w pracy zawodowej.
Post scriptum.
Warto pamiętać, iż Polska może poszczycić się niepowtarzalnymi osiągnięciami w zakresie edukacji muzycznej i kreatywnej dzięki Metodzie Bajkowskiej. Kreatywność edukacji muzycznej dzięki m.in. pedagogice zabawy i personifikacji nut (które Lidia Bajkowska opracowała i wprowadziła do edukacji muzycznej już w 1980 i potem w 1992 r.) zreformowały polską edukację. Dopiero dziś, tj. po kilku dekadach obecności Metody Bajkowskiej na rynku, jej skuteczność potwierdzają międzynarodowe badania naukowe. Możemy więc być dumni z naszych rodzimych osiągnięć w rozwoju kreatywności dzięki muzyce. Szkoda tylko, że dostęp dzieci do rzetelnej edukacji muzycznej tak drastycznie zmalał w Polsce…
Żródła:
- Hallam, S. (2010). The power of music: its impact on the intellectual, social and personal development of children and young people. International Journal of Music Education. 10.1177/0255761410370658.
- Simpson, D.J. (1969) The effect of selected musical studies on growth in general creative potential. Doctoral Dissertation, University of of Southern California, Dissertation Abstracts 30, 502A-503A.
- Wolff, K. (1979) The non-musical outcomes of music education: A review of the literature. Bulletin of the Council for Research in Music Education, 55, 1-27. Nature Neuroscience.
- Kalmar, M. (1982) The effets of music education based on Kodaly’s directives in nursery school children, Psychology of Music, Special Issue, 63-68.
- Hallam, S., & Prince, V. (2000). Research into instrumental music services. (London, DfEE).
- Hamann, D. Bourassa, R., Aderman, M (1990) Creativity and the Arts, Dialogue in Instrumental Music Education, 14, 59-68. Hamann, D. Bourassa, R., Aderman, M (1991) Arts experiences and creativity scores of high school students, Contribution to Music Education, 14, 35-47.
- Koutsoupidou, T., and Hargreaves, D. (2009) An experimental study of the effects of improvisation on the development of children’s creative thinking in music, Psychology of Music, 37(3), 251-278.
Zdjęcie Sir Ken Robinsona opracowano na podstawie licencji Creative Commons.
